In Europa associëren we het Midden-Oosten en Noord-Afrika in de eerste plaats met conflicten en sociale en politieke onrust. Een gevolg van een veel te eenzijdige berichtgeving, zeggen insiders, want de regio bulkt van de creativiteit en het ondernemerschap. Om dat in de verf te zetten, richtte het MENA Design Research Center in 2012 ‘Beirut Design Week’ op. Ontwerpers uit Libanon en de buurlanden tonen er elk jaar hoe veelzijdig en geëngageerd hun werk wel is. En dat kan op steeds meer internationale belangstelling rekenen.
De Beirut Design Week was het eerste – en is na vijf jaar ook nog altijd het grootste – designfestival in de regio Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het event plaatste de Libanese hoofdstad in enkele jaren tijd op de internationale designkaart en bestaat uit tal van tentoonstellingen, installaties, debatten en feestjes. Vergelijk het met het Salone del Mobile in Milaan, maar dan kleinschaliger en aan de andere kant van de Middellandse Zee, in een land dat grenst aan Israël en Syrië waar conflicten en geweld de actualiteit beheersen. Een land waar van 1975 tot 1990 een burgeroorlog woedde die ertoe geleid heeft dat Beiroet één groot vastgoedproject geworden is, met een zee van wolkenkrabbers. Na de oorlog palmden projectontwikkelaars de verwoeste delen van de stad in en sloopten er het ene na het andere historische gebouw om van Beiroet het ‘Hong Kong van het Midden-Oosten’ te kunnen maken. Dat alles leidde tot een enorme ruimtelijke segregatie.
Beperkingen leiden tot creativiteit
De stad mag dan wel hip en trendy zijn, vanop een afstand bekeken lijkt Beiroet geen evidente plek om een designcircuit op poten te zetten. En toch… als we vragen naar de impact van de politieke instabiliteit in de regio en andere sociale issues, krijgen we van sommige Beiroetse designers te horen dat dit niet de grootste struikelblokken zijn. Nada Debs is een gerenommeerde designer die opgroeide in Japan, studeerde in de Verenigde Staten en uiteindelijk terugkeerde naar haar roots. “De grootste uitdaging hier is het ontbreken van een sterke industrie. Als wij onze ontwerpen willen laten produceren, zijn we aangewezen op lokale meubelmakers en vakmannen. Produceren op grote schaal is een probleem, zeker als je weet dat de loonkosten in ons land redelijk hoog liggen”, zegt ze. Rana Haddad en Pascal Hachem van Studio 200Grs. treden haar bij, maar benadrukken dat ze er bewust voor kiezen om in Beiroet te blijven. “Zonder de beperkingen die verbonden zijn aan deze stad zou ons werk er helemaal anders uitzien. We zouden andere keuzes maken en met andere materialen werken. Soms voelen we ons wel eens te veel begrensd, maar de kunst is om die beperkingen als een uitdaging te zien en ze om te buigen in creativiteit. Ook onze productie gebeurt volledig in Beiroet. De kwaliteit is uitstekend en die is voor ons belangrijker dan kwantiteit.”
Meer dan louter esthetisch
Doreen Toutikian, de oprichtster en codirecteur van Beirut Design Week, betreurt dat de recente turbulente geschiedenis van de regio het in de media altijd weer haalt van de rijke geschiedenis die daaraan voorafging. “Onze esthetische cultuur bestaat al duizenden jaren. Het is niet omdat onze buurlanden in oorlog zijn en er chaos in de stad heerst, dat mensen ophouden met mooie dingen te ontwerpen en te maken. Integendeel, het zet ze aan om nog creatiever te zijn en nog meer te onderzoeken. Design is meer dan luxegoederen ontwerpen alleen, het gaat over oplossingen zoeken.” Toutikian verwijst naar Nathalie Harb die een ‘Silent Room’ ontwierp waarin je tijdens de vorige editie van Beirut Design Week de drukke, lawaaierige stad kon ontvluchten. Hiermee stelde de ontwerpster het tekort aan parken en rustige plaatsen in Beiroet aan de kaak. Ook de onderzoeks- en designstudio Public Works speelt in op de politieke en sociale situaties en zoekt naar oplossingen die niet louter esthetisch zijn. We spraken met Nadine Bekdache, een van de oprichters. Ze is designer en urbanist en richtte de studio in 2013 op, samen met architect Abir Saksouk. “We maken deel uit van een uitgebreid netwerk dat verandering wil brengen in Beiroet en in de rest van Libanon. De problemen die ons aanzetten om actief te strijden voor een betere toekomst zijn onder andere de privatisering van de Libanese kust, het non-stop mensen uit hun huis zetten in Beiroet, de marginalisering van het platteland en het opzetten van veiligheidsmuren rond de Palestijnse vluchtelingenkampen in Libanon.”
Braindrain
Politieke instabiliteit brengt natuurlijk ook economische onzekerheid met zich mee. Nour Saccal van Saccal Design House – een studio die zich toelegt op architectuur, interieur én productdesign – vindt dat designers daarom niet alleen mogen mikken op het Midden-Oosten en Noord-Afrika. “Als we willen overleven, moeten we een grotere markt aanboren en ons design ook bekend maken in de Golfstaten, Afrika en Europa. Deelnemen aan internationale events en belangstelling uit het buitenland zijn voor ons een must.” Veel jonge aspirant-designers wijken uit naar het Westen om er te studeren. Daar komen ze in contact met een beter ontwikkelde designindustrie en besluiten er te blijven. “Die braindrain stoorde me nog het meest”, zegt Doreen Toutikian die zelf in Keulen studeerde, maar in 2010 terugkeerde naar Beiroet. Het was een van haar drijfveren om eerst het MENA Design Research Centre op te richten en later de Beirut Design Week te organiseren, zodat er een echt designplatform in haar land zou kunnen ontstaan. Paola Sakr, een designer van 23, vindt dat haar generatie moet leren kijken naar de troeven van het land. “We hebben hier echt wel een toekomst, de stad en het land kampen met problemen die wij kunnen helpen oplossen. Alleen ontbreekt het hier aan goede designeducatie.”
Nieuwe identiteit voor Libanees design
Dat Beirut Design Week veel teweeg heeft gebracht, wordt door elke designer die we spraken bevestigd. Meer en meer designers uit Libanon en bij uitbreiding uit de hele regio werden de laatste jaren opgemerkt door internationale media. De lokale bevolking stapt uit haar comfortzone en komt eens in andere buurten terecht. En door het design tentoon te stellen op historische sites worden vergeten monumenten weer gewaardeerd. Ook de design community groeit. Nathalie Harb: “Door Beirut Design Week ontstaan samenwerkingen tussen collega’s, leveranciers, specialisten, vakmannen en studenten. De ondersteuning die ik tijdens de vorige editie kreeg voor ‘Silent Room’ was van onschatbare waarde, maar ook nodig.” Beiroet is een enorme inspiratiebron voor zijn designers. “Het is een stad met grote contrasten tussen rijk en arm, tussen tradities en hedendaagse kunst en tussen verschillende godsdiensten. Het komt erop aan de traditionele materialen en ambachten te moderniseren en te verzoenen met nieuwe trends. Ik voel dat we op zoek zijn naar een nieuwe identiteit voor Libanees design. Eenvoudig is dat niet, want in zekere zin lopen we wat verloren tussen oost en west”, zegt Nada Debs. Rana Haddad en Pascal Hachem van Studio 200Grs. plaatsen ook wat sceptische kanttekeningen bij de designgekte. “Design is te snel een trend geworden. De organisatoren van events zoals Beirut Design Week zijn gelukkig met de jaren selectiever geworden en zien erop toe dat er goeie standaarden worden gerespecteerd. Een gezonde competitie is nodig opdat ons design zou kunnen evolueren.” Stellen dat het event en de daaropvolgende groei van de design community ook een positieve impact hebben op het alledaagse leven in de stad, is voor de meesten dan weer een brug te ver. “Ik wil design niet ondermijnen, maar eerst moeten grote problemen zoals de afvalcrisis, de luchtvervuiling, het openbaar vervoer en het water- en elektriciteitstekort effectief worden opgelost voor we kunnen beginnen spreken van een verbetering van het dagelijkse leven”, besluit Nathalie Harb.
“Ik ben setdesigner en scenograaf. Mijn laatste project ‘Silent Room’ was een antwoord op Beiroets oververzadigde omgeving waarin onze zintuigen constant geprikkeld worden.” (Nathalie Harb – zie foto)
In ABSoluut 15 leest u nog meer designers uit Beiroet aan het werk.
Beirut Design Week 2018
In 2018 vindt Beirut Design Week plaats van 22 tot 29 juni.
Vorig jaar waren er 150 verschillende deelevents en verwelkomde het designfestival meer dan 25.000 bezoekers. Wie in 2018 zal deelnemen en wat de invalshoek zal zijn, is nog niet bekend. Houd deze website in de gaten om op de hoogte te blijven: beirutdesignweek.org
(tekst uit ABSoluut 15, door Katrien Depoorter)
