In elke editie van ABSoluut magazine gaan twee architectuurkenners in gesprek over Belgische architectuur. In 2016 trokken we met Anton Gonnissen, zaakvoerder van ABS Bouwteam en uitgever van het magazine, en Tanguy Eeckhout, die als kunstcriticus en curator verbonden is aan het Museum Dhondt-Dhaenens in Deurle, naar Villa Van Wassenhove van Juliaan Lampens. Deze architect was in 1984 de stagemeester van Anton. Zijn iconische bouwwerk in Sint-Martens-Latem geniet hernieuwde aandacht sinds de in 2015 uitgevoerde renovaties en door het residentieprogramma dat het kunstmuseum dit jaar heeft opgestart.
Zo resoluut Woning Van Wassenhove is in zijn uitgepuurde stilisme, zo compromisloos en volhardend was zijn architect Juliaan Lampens in zijn visie op architectuur. Dat heeft zich vertaald in een beperkt, maar bijzonder sterk oeuvre, met de betonvilla in Sint-Martens-Latem als een van zijn bekendste realisaties. “Zijn radicalisme was een beperking voor zijn eigen succes, maar bevrijdde ons wel van onze traditionele 19de–eeuwse bourgeois woongewoontes.”
Thank God voor Expo ’58, want het was een bezoek aan de wereldtentoonstelling in Brussel die Juliaan Lampens als jonge dertiger transformeerde van een succesvolle, maar traditionele architect tot een visionair met een zeer persoonlijke stijl. Tanguy: “Juliaan was in België uitzonderlijk in zijn radicalisme. Hij ontwikkelde nieuwe architecturale ideeën op het vlak van constructie en de indeling van leefruimtes, puurde zijn materiaalkeuze uit tot uiterste soberheid en eiste in zijn oeverloze overtuiging carte blanche van zijn opdrachtgever. Dat zorgde voor veel tegenkanting, maar hij was geen einzelgänger. Lampens liet zich inspireren door de internationale stromingen en sloot zich aan bij de architectuur van onder meer Le Corbusier en Mies van der Rohe. Ook de link met de Japanse en Scandinavische architectuur is nooit veraf. Niet dat hij veel reisde. Of las. Hij bleef liever thuis, nam een magazine vast en liet zich inspireren door de plaatjes.” Woning Van Wassenhove is eigenzinnig. Dat uit zich vooral in de contrasten in zijn DNA. Die bepalen meteen ook de kracht van de woning. Zo wordt de expressieve brutaliteit van beton gesust door de warmte van dennenhout, en wordt het strakke lijnenspel met geometrische basisvormen tot subtiliteit gedwongen door het dagelijkse lichtspel. Binnen leef je mee met het licht en dat maakt de villa tot een haast meditatieve plek. Fun fact: opdrachtgever Van Wassenhove was een vrijgezel die zijn huis het liefst in totale chaos doopte en genoot van bezoekjes aan andere hedendaagse huizen, waar de indeling wel nog traditioneel was. Stiekem miste hij die kleine kamertjes soms.
Norse professor
Woning Van Wassenhove: de bunker in de Brakelstraat, de stille mastodont in het groen. Het is een beeld dat op het netvlies van Anton gegrift staat. “Ik ben Latemnaar en ik herinner me nog goed mijn fietstochten in deze straat. Ik was dertien jaar en had geen oog voor architectuur, maar de uitzonderlijkheid van het bouwwerk drong toen wel al tot me door. We dachten even dat het een kerk was. Enkele jaren later besliste ik om architect te worden. Wie weet heeft Woning Van Wassenhove wel tot mijn onderbewustzijn gesproken.” Lampens werd in 1974 docent aan het Hoger Architectuurinstituut Sint-Lucas Gent en in 1984 kreeg Anton Gonnissen hem als stagemeester toegewezen. “Eerlijk gezegd denk ik dat mijn keuze toen vooral een kwestie van eliminatie was. De andere docenten boeiden me gewoon niet. Juliaan was niet de vrolijkste professor en kwam over als een ietwat norse man, maar als hij sprak, kon hij je met enkele zinnen inspireren. Dan had hij het over de pure en zuivere vormentaal waar hij zo van hield en waar niemand anders in die tijd durfde over spreken. Bovendien was hij ook de enige met een sprekend portfolio. Na een bezoek aan zijn woning in Eke was ik immens onder de indruk. Zijn zoektocht naar de essentie en zijn onverschrokkenheid daarin, ver weg van wat op dat moment bon ton was, daar heb ik altijd onwaarschijnlijk veel respect voor gehad.”
Japanse liefde
Samen met Anton staan vandaag veel architecten en jonge talenten op die het stilzwijgen doorbreken en het werk van Lampens 42 jaar na de bouw van Woning Van Wassenhove op de piëdestal heffen. En dat van België tot in Japan. Onlangs stond de architect nog centraal in het Japanse magazine ‘Architecture+Urbanism’. Tanguy: “We hebben in de woning wat last van ‘grintnesten’, maar Japanners die de woning bezoeken, vinden dat geweldig. Ze zien er landschapstekeningen in.” Na een mooie renovatie in 2015, startte museum Dhondt-Dhaenens in het Belgische iconische bouwwerk een residentieprogramma voor kunstenaars, schrijvers en onderzoekers. “We hebben hard moeten zoeken naar de juiste vakmensen om de nodige herstellingen uit te voeren. Het gros durfde zich niet aan de restauratie te wagen, dus hebben we diep moeten graven tot we bij de oorspronkelijke vakmannen terechtkwamen. Zo wilden we bijvoorbeeld buiten dakrandprofielen laten installeren. Dat zijn het soort details waar Lampens zich mateloos aan stoorde, resoluut schrapte uit elk ontwerp en dus ook weigerde in ons restauratieproces. Het is er nooit doorgekomen.” Vanaf deze zomer wordt de woning ook verhuurd als bed & breakfast. Tanguy: “De villa geeft het ideale tempo aan om in alle rust tot reflectie te komen.”
Uit: ABSoluut 12, 2016
Foto’s: Piet Albert Goethals
