Dit jaar is het zover: na jarenlang palaveren kan de Vlaamse Regering eindelijk knopen doorhakken rond de overkapping van de Antwerpse Ring. Wie nog twijfelt aan de architecturale en sociale meerwaarde van zo’n gigantisch infrastructuurproject, moet dringend eens naar Madrid. Het project Madrid Río reeg de voorbije jaren niet enkel de architectuurprijzen aaneen, het gaf de Spaanse hoofdstad ook een heel nieuwe dynamiek.
Een trotse papa begeleidt dochterlief op haar fietsje. Een rollerskater zoeft voorbij, terwijl een paar senioren op een fraai vormgegeven bank van het schitterende nazomerweer genieten. Welkom in Madrid Río, zonder enige twijfel een van de meest ambitieuze én best geslaagde stadsvernieuwingsprojecten van het voorbije decennium in Europa. Het lijkt amper te bevatten, maar waar je vandaag vooral kwetterende vogels hoort, passeerden tien jaar terug nog vele tienduizenden auto’s per dag. Anno 2018 is de Madrileense binnenring M-30 hier over een lengte van ruim zeven kilometer onder de grond gestopt. Erboven kwam een schitterend ontworpen park van ruim 120 hectare, op maat van de hele stad. “Meer dan 30.000 bomen en 450.000 struiken hebben we aangeplant,” klinkt het trots bij het Madrileense stadsbestuur. “Daarnaast biedt het park zo’n dertig kilometer fiets- en wandelpaden, 33 sportvelden en skatepistes, talloze speeltuintjes en een klein stadsstrand.”
Lijdensweg
De aanleg van Madrid Río was nochtans allesbehalve een walk in the park. Het was een lijdensweg, zowel voor de omwonenden als voor de architecten en ontwerpers. Toen het stadsbestuur in 2003 voor het eerst met de plannen uitpakte om een deel van de razend drukke binnenring te overkappen, volgde massaal protest van de buurtbewoners. “Goed voor jarenlange overlast en compleet megalomaan”, klonk het op alle banken. Maar zie, vijf jaar nadat de binnenring deels werd ‘begraven’ en het park officieel werd ingehuldigd, heeft de bevolking de nieuwe groene stadslong omarmd. Voor tienduizenden Madrilenen is Madrid Río nu de favoriete plek om ‘s avonds te ontspannen of in het weekend met de hele familie van de zon te komen genieten.
Zuurstof
Architect Ginés Garrido, partner van het bureau Burgos & Garrido, ontvangt ons in zijn kantoor op een boogscheut van het park. Samen met enkele kleinere bureaus tekende hij voor het concept en de aanleg van Madrid Río. “Dit project heeft niet enkel het leven veranderd van enkele tienduizenden buurtbewoners, het heeft de hele stad – reken ruim drie miljoen inwoners – getransformeerd. Een echte stadskanker is vandaag een plek geworden waar de hele stad naartoe trekt, maar er is meer: dit project heeft de veelal verpauperde wijken die vroeger aan de andere kant van de stadsring lagen opnieuw in de stad gebracht. De binnenring en de rivier Manzanares – die parallel liep met die ring – sneden de stad in twee. Dat is anno 2017 voltooid verleden tijd. Het park vormt nu ook de verbinding met andere groene zones buiten de stad, waardoor we deze relatief jonge en nog altijd snelgroeiende stad meer zuurstof hebben kunnen geven. In alle betekenissen van het woord.”
Omgekeerde aanpak
Toen het stadsbestuur in 2003 voor het eerst op de proppen kwam met het plan om een flink gedeelte van de binnenring én de rivier onder de grond te stoppen, was er van een park nog geen sprake. “Het stadsbestuur had helemaal geen visie, en dat is meteen ook de bron van heel wat ellende geweest,” blikt Garrido terug. “Pas in 2005 schreven ze een wedstrijd uit en begrepen ze dat ons voorstel een veel ruimere impact zou hebben dan enkel maar de aanleg van een park. De buurtbewoners werden veel te laat en veel te weinig ingelicht. Voor dit soort projecten moet je voldoende tijd en geld uittrekken om alle betrokken partijen heel grondig te informeren. Je moet de omwonenden echt meekrijgen en overtuigen van de meerwaarde die er ook voor hen in zit. Dat is hier nooit gebeurd: de ondertunneling van de stadsring was vooral een politiek prestigeproject van de toenmalige burgemeester. Hij zag het puur als een infrastructuurproject om de verkeersdrukte onder controle te krijgen, en dat kon blijkbaar niet snel genoeg gaan. Ze hadden het net omgekeerd moeten aanpakken: eerst de totaalvisie, de stad en de tienduizenden betrokken buurtbewoners aantonen wat dit project kon teweegbrengen, en pas daarna de praktische invulling ervan.”
Vier miljard
Over het prijskaartje van Madrid Río is de voorbije jaren al heel veel inkt gevloeid. De aanleg van het park kostte zowat 420 miljoen euro, en afhankelijk van de bron loopt de totaalprijs van het project op tot 4,5 à 7 miljard euro. “Dat laatste bedrag is absoluut overdreven,” klinkt het bij Garrido. “Reken maar op goed vier miljard euro. Dat is veel geld, absoluut, maar is het ook onverantwoord veel? Ik vind van niet, en niemand heeft die evaluatie ook ooit echt ernstig gemaakt. We spreken hier over een project dat minstens dertig jaar en wellicht zelfs vijftig jaar mee zal gaan, en waar drie miljoen mensen de vruchten van plukken. Deze stad groeit nog altijd en dus is er absoluut nood aan projecten die mensen fysiek en mentaal verbinden en ze meer zuurstof geven. Vandaag is Madrid Río de lievelingsplek van de Madrilenen geworden en is de totale waarde van de duizenden appartementen die nu aan het park grenzen met zowat een miljard euro gestegen. Eerlijk: dit had ook ik nooit durven dromen.”
KADERSTUK
Zes internationaal befaamde ontwerpteams trokken de voorbije maanden de Antwerpse wijken in om er hun oor te luister te leggen bij de burgers met het oog op de overkapping van de Ring. Elk team kreeg een deelsegment van de Ring toegewezen. In de loop van dit jaar zal intendant Alexander D’Hooghe een selectiedossier opstellen dat de Vlaamse Regering moet toelaten om op basis van een kwalitatieve en kwantitatieve analyse te beslissen welk deel van de Ring eerst wordt overkapt. De zes teams werden geselecteerd na een internationale wedstrijd waarop meer dan 200 bureaus en meer dan 30 teams intekenden. Bij de genomineerden zaten onder meer het Belgisch BUUR, de Italiaanse Studio Paola Viganò en het Franse architectenbureau Agence Ter.
Uit ABSoluut 15
foto: Tim Van de Velde
tekst: Filip Michiels