Vandaag (24/4/2019) is het honderd jaar geleden dat César Manrique geboren werd op Lanzarote, het Spaanse eiland dat de architect, schilder en beeldhouwer als zijn canvas zag. De laagbouw, het behoud van traditionele Canarische architectuurelementen, het gebruik van vulkanisch gesteente als bouwmateriaal, het eindeloze respect voor de plaatselijke vegetatie, …: Manrique shapete Lanzarote naar zijn ecologische en artistieke visie. De bevolking is hem daarvoor altijd dankbaar geweest, en wij ook, want het eiland is vandaag hotter dan ooit.
Daarin schuilt net de contradictie van het eiland, want wie het oeuvre van César Manrique wil eren, doet dat eigenlijk best vanop afstand. De man verfoeide massatoerisme en promootte in de jaren 60 en 70 het ambitieuze idee om de allereerste toeristische industrie op het eiland af te stemmen op het landschap. César was niet alleen schilder en beeldhouwer, hij zette zich op Lanzarote ook in als architect, ecoloog, monumentenbeschermer, bouwadviseur en ontwerper van de stedelijke ontwikkelingen, landschappen en tuinen. Een mondvol titels die zijn liefde en inzet voor zijn geboorteland duidelijk maken. Zo heeft Manrique in de architectuur gezorgd voor een hoogtegrens van vier verdiepingen, voor het verbannen van reclameborden langs de weg tot zelfs een tijdelijke bouwstop.
World Prize voor ecologie en toerisme
Op Lanzarote leverde Manrique het bewijs dat de verbinding van de toeristenindustrie met de politieke besluitvorming over de stedelijke ontwikkeling mogelijk is. In die tijd toch. In 1978 werd hij bekroond met de World Prize voor ecologie en toerisme en in de jaren 80 organiseerde hij protesten tegen nieuwbouw ten voordele van het massatoerisme. Zijn liefde voor het eiland was eindeloos en zijn ecologische en artistieke visie dicteert een samensmelting van kunst, natuur en architectuur. Als je de natuur van Lanzarote kent, kan je hem geen ongelijk geven. Denk vulkanische landschappen, de aanwezigheid van basalt, ijzer, krijt en fosfaat die voor een ongeëvenaarde kleurenrijkdom zorgt en een vegetatie die gaat van palmen e, cactussen tot bijzondere woestijnflora.
Volcano House
César Manrique deed op Lanzarote, wat Jože Plečnik voor Ljubljana en Oscar Niemeyer voor Brasilia deed: hij drukte een onuitwisbare stempel op het eiland. In zijn oorspronkelijke woonhuis, El Taro de Tahíche, is nu de Fundacíon César Manrique aka ‘Volcano House’ gevestigd. De woning illustreert de artistieke en persoonlijke idealen van de Spaanse schilder en architect en werd gebouwd na zijn verblijf in New York van 1964 tot 1966. Manrique had toen beslist zich permanent op Lanzarote te vestigen en koos als bijzondere locatie voor zijn huis de top van een vulkanische lavastroom, gevormd tijdens de periode van vulkaanuitbarstingen tussen 1730 en 1736. Vijf vulkanische bubbels werden omgevormd tot een bijzondere leefruimte. De buitenkant van het huis en de bovenste verdieping zijn dan weer perfect geïnspireerd op de traditionele architectuur van Lanzarote. Manrique zou er uiteindelijk twintig jaar wonen.
Camouflagearchitectuur
Vulkanisch gesteente en architectuur die blenden in wederzijds respect, dat zie je ook in Mirador del Rio. Zie het als een soort van camouflagearchitectuur, want het restaurant en de shop zijn vanop afstand nauwelijks zichtbaar. Ook LagOmar is zo’n voorbeeld, ontworpen door kunstenaar Jesús Soto naar een idee van Manrique. Het huis werd in 1989 gekocht door de Duitse architect Dominik van Boettinger en de Uruguayaanse Beatriz van Hoff. Het koppel werkte de bijzondere woning af met respect voor Manriques erfgoed. De bestaande ondergrondse ruimtes werden gerenoveerd met lokale materialen, inheemse flora zoals cactussen en palm werden toegevoegd en glas, beton en kiezelstenen werden gebruikt om cirkelvormige patio’s, een meertje, watervallen en een reeks gewelfde ruimtes te creëren. Vandaag doet LagOmar dienst als museum, bar en restaurant met mediterraanse keuken. Er worden ook twee appartementen verhuurd met privaat zwembad en zicht op de vulkanen en de zee. Ook de Jameos del Agua vind je ondergronds. Aangelegd in een ondergrondse vulkaantunnel, was dit het eerste centrum voor kunst, cultuur en toerisme dat Manrique creëerde. Via de drie ‘jameos’ of openingen ga je via een ondergrondse ruimte en donkere grot met meer terug bovengronds naar een tuin met weelderige vegetatie rond een in vol zonlicht intens blauwe vijver. Het contrast kan niet groter zijn. Dat niet-aflatende respect voor de natuurlijke omgeving brengt ons naadloos bij de Jardín de Cactus. Die is volledig geïntegreerd in het landschap en is het laatste werk dat Manrique op het eiland realiseerde.
Het werk van César Manrique is de reden waarom graag gesteld wordt dat Lanzarote vandaag aanvoelt als het meest authentieke van de Canarische eilanden. Wie eerlijk is, moet toegeven dat massatoerisme vandaag de overhand neemt. Maar wie geen aanstoot neemt aan het betere slalomwerk tussen smakeloze Duitse toeristen en Russen met selfiesticks zal de schoonheid van het eiland vinden, appreciëren en blijven herinneren. In 1992 kwam César op 73-jarige leeftijd om het leven bij een verkeersongeval, op een kruispunt op 50 meter van zijn oorspronkelijke huis.
Uit ABSoluut 16
Tekst: Leslie Vanhecke
Foto’s: Jesse Willems
